Haaien zijn bijzondere dieren. Elk jaar reizen ze meer dan 19.000 km door onze oceaan. Van Amerika via Zuid-Afrika naar Australië en terug. Dit doen ze zo goed als in een perfecte rechte lijn. Terwijl er voor een groot deel van de reis geen stabiele oriëntatiepunten zijn waar ze hun koers mee kunnen bepalen. Ook de stromingen en watertemperaturen zijn constant aan het veranderen. De zon mag ’s nachts dan wel onder gaan en de sterren overdag verdwijnen, maar de haaien blijven gewoon door zwemmen.
Haaien bestuderen
Al jarenlang gaan wetenschappers ervan uit dat haaien het aardmagnetisch veld als een soort atlas gebruikten. Helaas is dit moeilijk te bewijzen, aangezien haaien lastig te bestuderen zijn. Het is niet eenvoudig om ze in gevangenschap te houden. Sommige soorten zijn erg groot, zoals de grote witte haai. Deze soort kan wel tot zo’n zeven meter lang worden en meer dan 900 kilo wegen. Met dit in gedachten kan je je voorstellen dat het erg lastig is om een experiment te ontwerpen dat groot genoeg is.
Het aardmagnetisch veld
Eigenlijk is de aarde een gigantische magneet. Deze magneet heeft twee uiteinden, de Noord- en de Zuidpool. Tussen die polen loopt het aardmagnetisch veld. Hoe dit is ontstaan is nog niet helemaal duidelijk, maar waarschijnlijk heeft het te maken met de magnetische stoffen in de kern van de Aarde. De draaiing van de Aarde wekt als het ware stroom op. Net zoals bij het aandrijven van een dynamo op een fiets.
Wat heeft dit te maken met een kompas?
Een kompas is gebaseerd op het aardmagnetisch veld. In een kompas zit namelijk een magneet die altijd wijst naar de geografische Noordpool, waar je ook bent. De noordpool van een magneet wordt altijd aangetrokken door de zuidpool van een andere magneet. Twee dezelfde polen, zoals twee noordpolen, stoten elkaar af. Kortom, de noordpool van de magneet in een kompas wijst altijd naar de geografische Noordpool, maar is dus eigenlijk de magnetische zuidpool.
Een onderzoeker aan de Florida State University, Coastal and Marine Laboratory, heeft een speciaal apparaat ontworpen. Met dit apparaat kan hij magnetische velden nabootsen die haaien in de oceaan kunnen tegenkomen. Als de haaien zich op een bepaalde manier zouden oriënteren op basis van de sterkte en hoek van het magnetisch veld, zou dit een indicatie zijn dat haaien deze informatie gebruiken om hun positie op de planeet te begrijpen. Daarnaast kunnen ze met deze skill erachter komen in welke richting ze moeten zwemmen.
Hoe haaien hier gebruik van maken
Het apparaat, dat kunstmatige magnetische velden genereert, is getest op 20 wilde jonge haaien vanaf drie verschillende posities en verschil in kracht. De eerste positie is vanuit de hoek die ze van nature thuis, in Florida, zouden tegenkomen. De tweede positie was één zoals de haaien zouden tegenkomen op een punt 600 kilometer ten zuiden van hun normale migratieroute. De derde was vanuit een positie waar de haaien nog nooit zijn geweest. Wat opviel was dat het veld van hun thuisgebied geen specifieke reactie opwekte. Evenals, toen de haaien werden blootgesteld aan het veld vanuit de tweede positie. Maar, toen ze werden blootgesteld aan het magnetisch veld vanuit de derde positie oriënteerden de haaien zich consequent met hun hoofden naar het noorden. Kortom, haaien gebruiken deze informatie om te beslissen welke richting ze op moeten. Precies de manier waarop een wandelaar een kompas gebruikt.